«رفتر» یا tie beam یکی از اجزای بسیار مهم در سازه‌های فلزی است. رفتر در سازه‌های فلزی نقش یکپارچه سازی ستون‌ها، جلوگیری از جا به جایی جانبی و افزایش سختی سازه را دارند. رفترها معمولا در بخش‌های پایانی یا میانی ستون‌ها نصب می‌شدند و نقش بسیار زیادی در پایداری و انتقال بارها و کنترل تغییر شکل جانبی سوله را دارند.
سوله‌های صنعتی معمولا دهانه بسیار بزرگی دارند و به همین خاطر در برابر نیروهای جانبی مانند باد و زلزله امکان آسیب پذیری زیادی دارند. به همین خاطر وجود رفترها در طراحی سوله یکی از اصل‌های بسیار مهم در مهندسی است. حتما مقاله مقاومت سوله را مطالعه کنید.
رفتر در سوله چه کاربردی دارد؟
برای اینکه بهتر با کاربرد ان آشنا شوید باید بدانید که رفتر یک تیر افقی است که میله اتصال چند ستون در سوله است. در ادامه کارکردهای دیگر رفتر را به طور موردی بیان می‌کنیم.
۱-جلوگیری از حرکت جانبی ستون‌ها
فونداسیون سوله زیر بنای اصلی سوله است. ستون ها نیز به طور پیش فرض به این فونداسیون‌ها متصل هستند. اما ممکن است تحت فشار باد یا زلزله دچار جابه جایی یا کجی و سستی شوند. رفترها می‌توانند در این مورد جا به جایی آنها را محدود کنند.
۲- توزیع بار بین ستون‌های مجاور
ممکن است به خاطر وجود جرثقیل های سقفی سوله و وزن بار بر روی یکی از ستون‌ها بیشتر از سایر ستون‌ها شود. رفتر در اینجا این فشار را بین ستون‌ها تقسیم کرده و از تمرکز نیرو بر یک نقطه جلوگیری می‌کند.
۳-افزایش مقاومت سوله در برابر زلزله
رفتر در ساختار اسکلتی سوله یک قاب مقاوم است که هنگام زلزله بیشترین انرژی را به سمت خود جذب می‌کند. این جذب انرژی کمک می‌کند تا فشار کمتری به فونداسیون در زمان کنترل ستون‌ها وارد شود.
۴-تقویت قاب و مهار کمانش ستون
در سوله‌هایی که ارتفاع آنها زیاد است ستون‌ها تمایل زیادی به کمانش دارند. رفترها نیز مانند یک مهار ثانویه در این مورد عمل می‌کنند که طول موثر ستون‌ها را کاهش می‌دهند.
رفترها از چه جنسی ساخته می‌شوند؟
عمدتا جنس این رفترها از پروفیل‌های فولادی است. رایج‌ترین مقاطع مورد استفاده شامل تیر آهن، نبشی دوبل، قوطی مربعی یا مستطیلی و تیر ورق سبک است. توجه داشته باشید که جنس رفترها حتما باید هماهنگ با نوع سوله، ارتفاع ستون‌ها و میزان بار جانبی تعیین شود.
انواع رفترها در سوله
-رفترهای تحتانی
این رفترها در پایین‌ترین قسمت ستون‌ها قرار می گیرند. رایح‌ترین نوع رفترها در سوله‌ها هیتند. این نوع از رفترها بیشترین نقش را در جلوگیری از باز شدن دهانه سوله دارند.
-رفتر میانی
در یک ارتفاع مشخص این رفترها در بین دو ستون قرار دارند. عموما این رفترها برای سوله‌هایی این که ارتفاع زیادی دارند یا از جرثقیل سقفی استفاده می‌کنند.
-رفتر بالایی و سنگین
رفتر بالایی نزدیک تاج سوله قرار می‌گیرند و برای کنترل بهتر تغییر شکل سقف در دهانه بزرگ کاربرد دارد. رفترهای سنگین نیز برای سوله‌هایی مناسب است که قرار است بار سنگینی را بر دوش ستون‌ها قرار دهند. بهترین گرینه برای مناطق زلزله خیز نیز این سوله‌ها هستند و عموما در این مناطق استفاده می‌شوند.
چه سوله‌هایی بیشتر به رفتر نیاز دارند؟
همه سوله‌ها به یک قالب و ساختار محکم برای حفظ ایمنی در طولانی مدت نیاز دارند اما برخی از انها به رفترهای سنگین‌تر و البته برنامه‌ریزی‌تر شده‌ای نیازمند هستند. سوله‌هایی که بیش از ۲۵ متر دهانه دارند نیازمند رفترهای قوی‌تری نیز هستند.
سوله‌هایی که ارتفاع بیش از ۱۲ متر دارند نیز عموما نیازمند چند رفتر هستند. سوله‌های جرثقیل دار و احداث شده در مناطق زلزله خیز و باد خیز نیز از گزینه‌های دیگری هستند که نیاز به رفتر را جدی می‌کنند.
ضخامت و ابعاد رفتر چگونه تعیین می‌شود؟
مهندسان ملاک طراحی خود را مواردی مثل دهانه سوله، ارتفاع ستون، نوع بارگذاری (سازه‌ای یا جرثقیلی)، نوع کاربردی (سوله مرغداری، صنعتی، تولیدی و …) و شرایط اقلمی قرار می‌دهند و در پروژه‌های مختلفی مثل ساخت سوله در تهران، ساخت سوله در تبریز از ان استفاده می‌کنند.
آیا نصب رفتر اجباری است؟
بله؛ در تمامی سوله‌ها اعم از سبک و سنگین با هر نوع کاربردی که دارند ضروری و حائز اهمیت است. چرا که در آیین نامه طراحی سازه‌های فلزی، ستون‌های بلند بدون مهاربند و اتصالات افقی معتبر نیستند.
